Godine 1972. godine, naučnici sa uglednog američkog univerziteta MIT (Massachusetts Institute of Technology) objavili su studiju pod nazivom Granice rasta (The Limits to Growth).
Istraživanje je naručio Rimski klub, međunarodna organizacija koja okuplja naučnike, ekonomiste i političare zabrinute za održivost globalnog ekonomskog i demografskog razvoja.
Autori studije – Donela i Denis Medouz, Jurgen Randers i Vilijam Berens III - koristili su za to vreme revolucionarni kompjuterski model World3, kojim su simulirali međusobne odnose između rasta populacije, industrije, potrošnje resursa i zagađenja do 2100. godine. Knjiga je prevedena na više od 30 jezika i prodata u preko 30 miliona primeraka.
Kolaps sredinom 21. veka
Projekcija je prikazala nekoliko scenarija, u zavisnosti od toga da li i kako će čovečanstvo reagovati na ograničenja rasta.
Najvažniji i najpoznatiji je scenario u kojem se politike i biznisi nastavljaju kao i do sada, tzv. „business as usual“ (BAU). Prema tom modelu, ako se nastavi eksponencijalni rast potrošnje resursa, industrije i populacije, između 2030. i 2050. doći će do naglog kolapsa.
Šta je model World3?
World3, na kojem je bazirana studija, jeste model dinamičkih sistema za kompjutersku simulaciju međudejstva pet varijabli: rasta populacije, industrijalizacije, zagađenja, proizvodnje hrane i potrošnje neobnovljivih resursa. Kombinovanjem ovih podataka naučnici su predvideli da, bez značajnih promena u globalnim politikama i ljudskom ponašanju, civilizacija neizbežno ide ka kolapsu.
Model je kasnije više puta nadograđivan i usavršavan.
Šta je sve studija predvidela?
Studija je identifikovala nekoliko ključnih faktora koji bi mogli dovesti do kolapsa:
- Iscrpljivanje neobnovljivih resursa: Neodrživa potrošnja resursa poput fosilnih goriva i minerala može smanjiti industrijsku proizvodnju i ekonomski rast.
- Prekomerno zagađenje: Nakupljanje zagađenja, uključujući emisije gasova sa efektom staklene bašte, može izazvati ozbiljne ekološke probleme, poput klimatskih promena koje negativno utiču na poljoprivredu i zdravlje ljudi.
- Prenaseljenost: Rast populacije povećava potražnju za resursima i uslugama, opterećujući ekosisteme i infrastrukturu.
- Pad poljoprivredne proizvodnje: Degradacija zemljišta, gubitak biodiverziteta i klimatske promene mogu smanjiti kapacitete za proizvodnju hrane, što može izazvati nestašice i rast cena.
Kritike i ismevanja
Iako su autori naglašavali da njihova predviđanja nisu proročanstva, već upozorenja na moguće pravce razvoja ljudskih sistema, studija je izazvala snažne reakcije. Dok su neki naučni i politički krugovi shvatili nalaze ozbiljno, mnogi mediji, privrednici i ekonomisti su je ismevali, naročito tokom 1970-ih.
Kritičari su tvrdili da su modeli previše pojednostavljeni, da zanemaruju ljudsku inovativnost i prilagodljivost, i da se zasnivaju na „katastrofičnom“ pristupu.
Jedan od najglasnijih kritičara bio je ekonomista Džulijan Sajmon, koji je tvrdio da su osnovni koncepti pogrešni jer se definicija resursa menja kroz vreme. Kao ilustraciju je naveo primer drveta koje je bilo ključni materijal za brodove do 1800-ih, kada je zamenjeno gvožđem, i podsetio da je zabrinutost zbog nestašica drveta postojala još u 16. veku.
Pozitivna preispitivanja i potvrde studije
Vremenom su brojne studije potvrdile tačnost originalne analize.
Autori su 1992. objavili ažuriranu verziju Beyond the Limits, koja je pokazala da se mnoge projekcije ostvaruju. Godine 2004. objavljeno je novo izdanje Limits to Growth: The 30-Year Update, koje je pokazalo da stvarni podaci prate najgori scenario – BAU. Donela Medouz i saradnici su tada upozorili:
„Bez značajnih promena, kolaps će se dogoditi oko 2040. godine, a njegovi znaci su svuda oko nas.“
Naveli su porast nivoa mora od 10–20 cm od 1900. godine, povlačenje glečera, smanjenje arktičkog leda, ali i:
Više od 45% svetskog stanovništva živelo je 1998. s manje od 2 dolara dnevno.
Najbogatijih 20% kontrolisalo je 85% svetskog BDP-a.
FAO je 2002. procenio da je 75% svetskih ribolovnih zona bilo prekomerno iskorišćeno.
Autor: D.B.
